Traumasensitief lesgeven aan vluchtelingenkinderen

Door Wendy: In elke klas zit wel een kind (of meerdere kinderen) dat een trauma heeft meegemaakt. Je kunt bijvoorbeeld denken aan een scheiding, een sterfgeval of misbruik. De leerlingen aan wie ik lesgeef, komen vaak uit een oorlogsgebied en hebben veel ellende meegemaakt in hun thuisland. Daar bovenop komt ook nog de vlucht/verhuizing naar een nieuw land, waar je niemand kent en waar je de taal en gewoontes moet leren. Een trauma lijkt bijna onvermijdelijk. Hoe kan de leerkracht deze kinderen het beste begeleiden? Lees meer over traumasensitief lesgeven.

Trauma bij vluchtelingkinderen

Allereerst is het belangrijk te weten wat een trauma precies is en welke gevolgen een trauma kan hebben voor een kind. Een trauma is een ervaring of een reeks ervaringen die zorgen voor de bedreiging van het leven of de fysieke integriteit van iemand. Een trauma heeft fysieke en emotionele effecten (1). Niet alle heftige gebeurtenissen leiden tot trauma, maar een trauma is bijna onvermijdelijk bij vluchtelingenkinderen, omdat zij vaak in korte tijd heftige ervaringen hebben opgedaan. Bovendien kan hun vaak onzekere leefsituatie veel stress opleveren, waardoor zij traumatische herinneringen kunnen herbeleven. Deze kinderen zijn vaak minder veerkrachtig, omdat het voor hen lastiger is hun trauma te verwerken en weer vertrouwen te krijgen in zichzelf en hun omgeving (2).

Gevolgen van trauma

Omdat de ontwikkeling van de hersenen van deze kinderen nog in volle gang is, kunnen de gevolgen van trauma zeer ernstig zijn. Uit onderzoek (3) blijkt dat de gevolgen van trauma bij kinderen door kunnen werken tot in de volwassenheid. Denk bijvoorbeeld aan depressiviteit, angststoornissen, en ziektes als diabetes en obesitas. Uit een soortgelijk onderzoek (4) blijkt dat kinderen die een ingrijpende jeugdervaring hebben meegemaakt zich minder fit en gezond voelen. Getraumatiseerde kinderen kunnen moeite hebben met het verwerken van informatie en dat heeft gevolgen voor de executieve functies, de geheugenfuncties en de taalontwikkeling (1). Verder hebben getraumatiseerde kinderen vaak minder ontwikkelde sociaal-emotionele vaardigheden en dat kan leiden tot probleemgedrag (1). Het is daarom belangrijk voor betrokken partijen om de kennis over trauma bij kinderen te vergroten (3).

Traumasensitief lesgeven

Window of tolerance (Bron plaatje: https://www.sensorimotorpsychotherapy.org/images/trauma_fig2.gif)

Getraumatiseerde kinderen hebben zichzelf bepaald gedrag aangeleerd om stressvolle situaties het hoofd te bieden. Dit gedrag is niet altijd meer nodig, maar het kind heeft nog niet geleerd hoe het op een andere manier met een stressvolle situatie kan omgaan. Door het (h)erkennen van de gevolgen van trauma, kan de leerkracht op een effectieve manier op het gedrag van kinderen reageren. Kinderen met een trauma hebben een smalle window of tolerance (5). Dit betekent dat ze bij stress snel in de zone van hyperarousal (vluchten, vechten, actief bevriezen) of hypoarousal (passief bevriezen) schieten. Een kind rent dan bijvoorbeeld de klas uit, gaat onder een tafel zitten, wordt heel boos, blijft verstijfd zitten of sluit zich juist helemaal van alles af. De hersenen zijn op zo’n moment in overlevingsstand, waardoor alleen de onderste hersendelen actief zijn. Door dit verhoogde stressniveau kunnen de hersenen geen nieuwe informatie verwerken. Storend gedrag kan er dus op wijzen dat de leerling zich onveilig voelt. Straf geven of boos worden heeft op zo’n moment weinig zin, want het vergroot dat gevoel van onveiligheid. Het helpt dan om als leerkracht rustig te blijven en met kalme stem begrip te tonen. Op deze manier wordt het gevoel van veiligheid vergroot en kan de leerling terugkeren in zijn window of tolerance (1).

Veiligheid

Zoals uit bovenstaande duidelijk is geworden, is het bieden van een veilige omgeving erg belangrijk in de klas. Onderstaande tips kunnen daaraan bijdragen (1):

• Bereid een kind voor op activiteiten
• Houd een leerling extra in de gaten, met name bij onverwachte gebeurtenissen
• Zorg voor een vaste routine en een zichtbaar dagprogramma
• Noem het doel van de les, zodat een kind zich hierop kan focussen
• Biedt instructies op meerder manieren aan, zowel auditief als visueel
• Zorg voor mogelijkheden om succeservaringen op te doen
• Geef korte, eenduidige opdrachten en maak een stappenplan
• Controleer sneller of het goed gaat
• Biedt visuele ondersteuning
• Maak gebruik van een klok die de tijd inzichtelijk maakt
• Besteed extra aandacht aan SEL (sociaal-emotioneel leren) en executieve functies zodat de leerling leert om te gaan met zijn of haar emoties

Veerkracht

Uit persoonlijke ervaring kan ik zeggen dat vluchtelingenkinderen enorm veerkrachtig zijn. De meesten doen het goed op school, ontwikkelen zich en zitten lekker in hun vel. Met aandacht voor hun thuissituatie en de daarbij behorende gevoelens en gedachten, lukt het goed om deze leerlingen zich veilig te laten voelen op school. Als ze willen praten, dan mag en kan dat, maar vaak is het ‘gewoon’ op school leren en spelen al genoeg. Als er meer aan de hand lijkt te zijn, dan kun je eventueel gespecialiseerde hulp inschakelen, bijvoorbeeld via het samenwerkingsverband.

Bronnen

1. Coppens, L., Schneijderberg, M., & Kregten, C. van. (2016). Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. Een praktisch handboek voor het basisonderwijs.. Amsterdam: Uitgeverij SWP.
2. Jong, de, W. (2016). Trauma in de klas. Tijd heelt niet altijd alle wonden. Geraadpleegd op 10 december 2019, van https://www.passendonderwijs-zk.nl/assets/upload/Professionalisering/IB%20netwerken/Trauma%20in%20de%20klas%20.pdf
3. Augeo Jongerentaskforce (2016). Ik heb al veel meegemaakt. Ingrijpende jeugdervaringen van kinderen in groep 7 en 8. Geraadpleegd op 10 december 2019, via https://www.augeo.nl/~/media/Files/Jongerentaskforce/161026-Jongerenrapport-ik-heb-al-veel-meegemaakt.ashx
4. Felitti, V., Anda, R., Nordenberg, D., Williamson, D., Spitz, A., Edwards, V., Koss, M., et al. (1998). The relationship of adult health status to childhood abuse and household disfunction. Geraadpleegd op 10 december 2019 via http://www.traumacenter.org/initiatives/Polyvictimization_Articles/Felitti,%201998,%20Relationship%20of%20Childhood%20Abuse%20and%20Household,.pdf
5. Ogden, P., Minton, K. (2000). Sensorimotor Psychotherapy: One Method for Processing Traumatic Traumatology, 4(3). Geraadpleegd op 10 december 2019, van https://www.sensorimotorpsychotherapy.org/articles.html