Reflectie: ‘Self critical and fearless human beings’

Door Stephanie: Reflectie, een belangrijke pijler binnen het daltononderwijs. Helen Parkhust haar visie was gebaseerd op bovenstaande titel. Het doel om kritische en onverschrokken kinderen aan de maatschappij af te leveren. Waarbij er aan alle verschillen recht wordt gedaan, maar waarbij je ook leert van elkaar en elkaars verschillen.
Reflectie, een belangrijk onderdeel in mijn onderwijs.

Van kritische leerkrachten leer je de mooiste dingen

Een reflecterende houding richting jezelf en de kinderen is een belangrijk onderdeel. Kinderen leren pas reflecteren op het moment dat hun leerkracht hierin een goed voorbeeld kan geven. We moeten niet verwachten dat kinderen kritisch en met een reflecterende blik geboren worden. Als leerkracht moeten wij hen helpen om doelen te stellen en hierop te reflecteren. Pas wanneer je reflecteert op een doel kun je jouw doelen behalen.

In gesprekken met kinderen zijn we vaak geneigd om te evalueren. Dit is niet verkeerd, dit is zelfs de juiste basis om te kunnen reflecteren. Echter is reflecteren meer dan het antwoord goed of fout, meer dan leuk of niet leuk. Er zit een waarom achter, een kijkje in de spiegel. Evalueren is alleen maar het topje van de ijsberg.

Van handelen tot uitproberen

Reflecteren is een proces, een ononderbroken proces. Voordat we kunnen reflecteren moeten we handelen en dat is waarmee de reflectiecirkel begint. Aan de hand van een manier van reflecteren in mijn klas zal ik een voorbeeld geven.

1. Handelen en bereiken: Ik bedenk wat mijn doel is, waar ga ik naar toe werken en hoe ga ik dat doen.In de klas werken de kinderen met analyse toetsen. Dit zijn toetsen aan het begin van een blok/thema/hoofdstuk. De kinderen hebben nog geen of weinig instructie gehad. Zij maken deze toets zelf, kijken hem zelf na en vullen vervolgens zelf een analyseformulier in. Aan de hand van het analyseformulier formuleren de kinderen voor zichzelf doelen ‘Ik wil de samenstellingen met tussen -en- goed kunnen schrijven en weet dat groenteman hier niet bij hoort.’
2. Terugblikken: Ik bedenk hoe ik aan mijn doel gewerkt heb, ik bedenk of dit een handige manier was, ik kan uitleggen wat ik hetzelfde zou doen of anders en waarom.Aan het eind van een blok maken de kinderen de echte toetsen, ook deze analyseren zij zelf. Aan de hand van de laatste analyse bekijken zij of de gestelde doelen behaald zijn. Vervolgens kunnen zij zich inschrijven voor reflectiegesprekken. In de reflectiegesprekken gaan wij het gesprek aan met elkaar, wat heb je gedaan zodat je doel behaald is? Hoe komt het dat jouw doel niet behaald is? Wat heb je er nu nog voor nodig om jouw doel te kunnen behalen? De kinderen verwerken dit op een manier die voor hen geschikt is.
3. Bewustwording: Wat vond ik belangrijk, wat neem ik mee? Wat moet ik bijstellen? Op welke manier zal ik verder gaan werken?De derde fase vind ik altijd de interessantste fase. Kinderen zijn goed in staat, met de juiste vragen, om aan te geven wat zij geschikt vonden in het handelen. Zowel hun eigen handelen als dat van jou, ben niet bang om ook feedback van de leerlingen te ontvangen. Accepteer en ontvang deze en probeer hier zelf mee aan de slag te gaan. In deze fase van reflecteren ontdekken zij handvatten waarmee zij de volgende keer door kunnen gaan. Ze breiden hun kapstok uit en passen dit in het vervolg toe.
4. Alternatieven ontwikkelen: Welke manieren werkten wel voor mij? Wat wil ik aanpassen, hoe pas ik dit aan?Dit is de fase dat de kinderen hun eigen ideeën in een vat gaan gieten. Zij gaan bedenken hoe ze dit toe kunnen passen en op welke manier het voor hen gaat werken. Daarnaast breiden zij hetgeen voor hen al wel werkt verder uit. Een voorbeeld is het inoefenen van de woordenschat in mijn klas. In het begin van dit jaar zochten zij de woorden en mogelijkheden om te oefen bij mij. Na een aantal reflectiegesprekken zijn leerlingen al bezig met de woordenschat voordat het aangeboden is. Wat zij nodig hadden? Beschikking over de woorden, kennis van semantiseren en een maatje waarmee je kunt oefenen.
5. Uitproberen: Ik pas mijn kennis en vaardigheden toe.Op dit moment worden alle manieren die we besproken hebben, alle handvatten toegepast. Hierna volgt weer fase 1 en dan doorlopen we de cirkel weer van voor af aan. Wanneer we in een ‘reflectiegesprek’ alleen vragen “Hoe vond je dat het ging?” is het antwoord vrijwel altijd ‘goed’ of ‘niet goed’. Durf door te vragen en te reflecteren. Wat zouden zij anders doen?

Wat heb je nodig?

De vraag die ik het liefste stel aan een leerling onder een reflectie is “Wat heb jij nodig?” Laat een stilte vallen, laat hen nadenken. Maar je krijgt de mooiste antwoorden.

Kijk verder dan de top van de ijsberg

Probeer onder het waterniveau te kijken en te ontdekken waarop het zicht gehuisvest heeft. Wanneer we alleen naar de top kijken, kijken we naar kennis en vaardigheden. Wanneer je niveaus eronder zit hebben we het over normen en waarden, eigenschappen en drijfveren. Vanuit de basis kun je de drijfveren aansturen. Wat willen zij, wat denken zij en vervolgens wat doen zij.

Reflectie: en wat bereik je dan?

Een paar weken geleden stond er een leerling naast me bij binnenkomst. Hij wilde wat zeggen, maar wist nog niet hoe hij het gesprek aan zou gaan. Ik vraag hem wat hij nodig heeft en zijn antwoord is ‘Vertrouwen juf, vertrouwen’ Ik vraag aan hem of hij het gevoel heeft dat ik hem niet vertrouw, maar ik moest het in een heel andere hoek zoeken.

Hij gaf aan dat hij na het maken van de analysetoets zichzelf nooit vertrouwde. Er staan per onderdeel drie opdrachten op de toets en hij vond dit te weinig om in te schatten of hij instructie en dus feedback nodig heeft. Hij wilde toestemming (en vertrouwen) om zich op een later moment in te schrijven. Met reflecteren merkte hij namelijk dat hij zich steeds maar inschreef omdat hij nog niet wist of hij instructie nodig had. Hij had ontdekt dat als hij de eerste opdracht van de les maakt hij beter kan bepalen of hij instructie of hulp nodig heeft. Nu wilde hij toestemming om zich pas in te schrijven na de analyse toets en het maken van de eerste opdracht van de les. Zodat hij zich dan echt op zijn niveau kan inschrijven.

Wat een fearless human being!

Ben je blij met onze website? Via Onderwijswereld-PO.nl kun je bestellen bij Bol. Geeft ons een kleine commissie, terwijl het jou niks extra kost ?