Rouw bij kinderen

Door Fleur: Het is vrijdagavond 18.00 uur. We hebben gegeten en zitten op de bank, het begin van de vakantie. Het was een drukke en vermoeiende laatste week met veel activiteiten op de school van mijn zoon en veel activiteiten op mijn eigen school. Hierdoor was ik de laatste dagen veel weg. Eindelijk vakantie! Over een uurtje heb ik afgesproken met vriendinnen om te gaan wandelen en bijkletsen.

Mijn zoon van 11 jaar komt, zoals wel vaker, bij me zitten. Hij nestelt zich tegen me aan. Hij is wat stiller dan anders en ik kijk hem aan. Zijn ogen staan verdrietig. Op mijn vraag wat er is, antwoordt hij dat hij het niet weet. Tranen wellen op. Hij weet echt niet wat er is. Zal ik dan thuis blijven, vind je dat fijn? Vraag ik hem. Hij knikt bevestigend en mijn besluit is genomen. Ik zeg de afspraak met mijn vriendinnen af.

Later als we naar bed gaan, komt hij naar me toe en huilt hij. Hij kruipt bij mij in bed en vraagt of we morgen foto’s en filmpjes van papa zullen kijken. Hij mist hem zo.

Rouw bij kinderen

Als baby tussen zijn vaders kleding

Mijn zoon was vijf maanden oud toen zijn vader overleed. Een leeftijd waarvan veel mensen denken dat je dan nog niet zo meekrijgt wat er allemaal gebeurt. Waarvan je dan dus ook niet zoveel last zult hebben. Niets is echter minder waar. Met zijn vijf maanden oud was hij bijna overal bij. Veel meer dan zijn oudere zussen. Waar de meisjes regelmatig werden meegenomen om leuke en gezellige dingen te gaan doen of waarbij hele moeilijke gesprekken werden uitgesteld totdat zij naar bed waren, was mijn zoon overal bij. Hij was nog jong en werd veel vastgehouden. De emoties werden opgeslagen in zijn kleine babylijfje. Hij had er nog geen woorden voor, maar heeft alles gevoeld.

Rouwtaken

Iedereen rouwt op zijn eigen manier. Er is daarin geen goed of fout. Rouwende mensen en kinderen kun je niet in een hokje duwen. Toch hebben we ook behoefte aan houvast in de wirwar van alle gebeurtenissen en emoties. Als uitgangspunt gebruik ik het taakmodel van William Worden (1992). Rouwen is hard werken waarbij verschillende taken verricht moeten worden. Je zult dit ook herkennen; van rouwen word je heel moe. In de loop van de jaren is het taakmodel door verschillende mensen aangevuld en bijgesteld. Ik gebruik de rouwtaken zoals beschreven door Riet Fiddelaers-Jaspers (2014). Al eerder schreef ik over rouwtaak 0 waarbij het gaat over het opvoeden met leven en dood.

Riet Fidelaers-Japsers onderscheidt vijf rouwtaken:

• 0: Je leert omgaan met verdriet en rouw.
• 1: Je gaat beseffen dat iemand echt dood is. De eerste taak voor het kind is om te erkennen dat dood zijn betekent dat die ander nooit meer terug komt. Hiervoor moeten kinderen begrijpen wat er is gebeurd.
• 2: Je komt een warboel aan gevoelens tegen. Deze taak gaat over het herkennen en uitdrukken van  en omgaan met gevoelens.
• 3: Je leeft verder met het gemis en met je herinneringen. In deze taak verkennen kinderen hoe het leven nu verder moet.
• 4: Je gaat verder met je leven, met die ander in je hart. Deze taak gaat over het verweven van de herinneringen aan die persoon in het leven van nu. Als deze verbinding tot stand is gebracht, ontstaat er ruimte voor nieuwe dingen.

Kinderen en rouwtaken

Trots draagt hij zijn vaders stropdas

Mijn zoon was vijf maanden oud, had nog geen woorden, maar heeft alles gevoeld. Dit heeft hij zijn hele leven geuit. Elke leeftijdsfase heeft hij laten zien dat hij aan het rouwen was. Niet zo gek natuurlijk. Met het ouder worden ontwikkelt een kind zich psychisch en emotioneel. Het brein ontwikkelt zich waardoor het denken zich ontwikkelt en ook de vaardigheden om verschillende gevoelens te kunnen onderscheiden, uiten en benoemen.

Jonge kinderen staan voor dezelfde rouwtaken als volwassenen. En waar wij als volwassenen vaak al ons hele leven –met steeds grotere tussenpozen- bezig blijven met het vervullen van deze taken, is dit voor kinderen een nog grotere klus. Met het ouder worden en hun ontwikkeling komen de rouwtaken elke keer weer opnieuw voorbij.

Ruim 11 jaar na de dood van zijn vader zat mijn zoon weer middenin zijn rouw.  De volgende dag hebben we samen foto’s en filmpjes gekeken van zijn papa. Daarna gingen we naar de zolder waar we de kleding van zijn vader bewaren in dozen. Zijn shirts en broeken kwamen voorbij. Ook zijn schaatsen en schaatspak. Zijn klompen met allemaal namen erop geschreven. En zo kwamen ook de verhalen. Ik vertelde over dat rare schaatspak, van wie die namen op de klompen zijn en kwam de trui -waarin we hem vlak na zijn geboorte wikkelden en we net nog op een filmpje hadden gezien- voorbij. Hij koos een stropdas uit: “Die past mooi bij mijn rode blouse en kan ik straks dragen als we gaan eten bij opa en oma.”

Wees alert bij kinderen. Ook al is hun verlies nog zo lang geleden, rouw kan altijd de kop opsteken. Mijn zoon kon gelukkig woorden geven aan zijn gevoel, waardoor ik erop in kon springen. Er was ruimte voor zijn verdriet en we haalden herinneringen op. En met de stropdas om zijn nek, verweeft hij zijn vader in zijn leven. Wat zou zijn vader trots op hem zijn geweest.

Bron:

• Fiddelaers-Jaspers, R. Jong Verlies. Rouwende kinderen serieus nemen. Utrecht: Ten Have (2014)