Het aanleren van klanken: “Klinkt als…

Door Wendy: Onderwijs aan leerlingen die de Nederlandse taal moeten leren, begint met het aanleren van de uitspraak van klanken. Als de klanken beheerst worden, zal het leren van de taal makkelijker gaan.

Uitdaging

Vier dagen in de week werk ik als juf en ambulant begeleider van kinderen die een andere taal dan het Nederlands als moedertaal hebben. De kinderen aan wie ik lesgeef zijn gevlucht voor de oorlog in hun thuisland of zijn geëmigreerd uit landen als Polen, China en Brazilië, bijvoorbeeld omdat hun ouders hier zijn gaan werken. Hoewel hun achtergrond heel verschillend is, hebben deze kinderen in ieder geval één ding gemeen: ze moeten zich het Nederlands zo snel mogelijk eigen maken. Een belangrijke voorwaarde om goed te kunnen functioneren op school en in de maatschappij. Dat leren van de taal is voor zowel de leerlingen als de leerkrachten een hele uitdaging. De eerste stap hierbij is het leren van de uitspraak van de klanken die in het Nederlands voorkomen.

‘Joef’

Lieveheersbeestje is een moeilijk woord

De Stichting Kinderpostzegels heeft onderzocht welke Nederlandse woorden nieuwkomers lastig vinden om uit te spreken. Het woord ‘lieveheersbeestje’ staat op nummer 1. Andere woorden die nieuwkomers moeilijk vinden zijn bijvoorbeeld ‘perforator’, ‘gefeliciteerd’ en ‘vogelverschrikker’. Maar ook korte woorden zoals juf zijn moeilijk (‘joef’). Dat heeft te maken met de klanken die in de verschillende talen gebruikt worden. In het Nederlands komt de Engelse ‘th’-klank zoals in het woord ‘three’ (als in drie) niet voor en het kost Nederlanders daarom vaak moeite om deze klank goed uit te spreken (het wordt vaak ‘tree’, als in boom). De Nederlandse harde ‘r’-klank is een klank die in het Chinees niet op die manier voorkomt. Daarom kan het voor Chinese mensen die Nederlands leren lastig zijn deze ‘r’ uit te spreken. In het Arabisch is er geen verschil hoorbaar tussen de ‘b’ en de ‘p’. Daarom vinden veel leerlingen met Arabisch als moedertaal het moeilijk om het verschil te horen tussen bijvoorbeeld de woorden ‘boot’ en ‘poot’. Hoewel het lastig kan zijn, betekent het niet dat ze deze klanken nooit goed uit kunnen spreken. Door veel aandacht te besteden aan klankonderwijs en uitspraak van klanken en woorden, kunnen de meeste leerlingen de klanken uiteindelijk foutloos uitspreken.

Zeven tips voor klankonderwijs

De klankhoek

1. Zorg dat je voor jezelf duidelijk hebt welke klanken een leerling wel en niet beheerst. Wij gebruiken onder meer het onderdeel ‘klankarticulatie’ uit de TAK (taaltoets alle kinderen, CITO) om te horen welke klanken een leerling nog lastig vindt.
2. Maak gebruik van een spiegeltje, zodat leerlingen kunnen zien wat hun mondstand is bij de uitspraak van de klanken. Zo kunnen ze het verschil tussen de ‘b’ (lippen zijn ontspannen) en de ‘p’ (lippen zijn gespannen) goed zien.
3. Maak bij het aanleren van een klank gebruik van woorden (bijvoorbeeld de ‘oe’ in ‘poes’). Deze woorden kunnen als hulpmiddel worden gebruikt als een leerling een klank niet meer goed weet (“weet je nog: de oe van poes”)
4. Je kunt ook met gebaren werken, bijvoorbeeld zoals in ‘Spreekbeeld’. Elke klank heeft een eigen gebaar, waardoor de fonologische ontwikkeling gestimuleerd en versterkt wordt. Daarnaast kan het helpen bij de ontwikkeling en automatisering van de klank-tekenkoppeling, wat de volgende stap is na het kunnen uitspreken van de klanken.
5. Een liedje of een versje kan helpen bij het inoefenen van een klank. Op internet zijn veel voorbeelden van versjes/liedjes te vinden.
6. Maak een klankmuur en/of een klankhoek waar de leerlingen de klank en woorden met die klank kunnen zien en ermee kunnen oefenen (stempelen, overschrijven, uitspreken met behulp van een spiegel, etc.).
7. Herhaling is het toverwoord. Blijf de klanken inoefenen totdat de leerling deze beheerst. Elke dag even kort aandacht besteden aan de klanken werkt vaak beter dan een paar keer in de week wat langer.

In deze folder staat meer informatie over klankonderwijs aan nieuwkomers.