Omgaan met de executieve functie tijd

Door Tineke: tijdsbesef heb ik nog steeds niet, mijn innerlijke klok loopt altijd sneller of langzamer. Ik ben en was me hier van bewust, dus zeker in mijn begin jaren voor de klas gaf dit een bepaald gevoel van stress. Een gevoel waarvan ik zeker weet dat ik dit overdroeg op mijn groep. Echter door de jaren heen ontwikkelde ik vaardigheden die me verder hielpen om te gaan met de tijd. Ik werd zelf rustiger en mijn groepen voeren hier wel bij.

Plannen, plannen, plannen

Ten tijde van de opleiding leerde ik mezelf aan om te plannen tot ik er bij neerviel. Ik plande mijn proefles het liefst tot op de minuut en stond voor de klas met een haast militaire houding. Ik probeerde elke les zelf uit en timede soms hoe lang ik over een opgave deed. Deze manier van plannen putte me zo uit, dat ik regelmatig vroeg in de avond in bed belandde.

Tijdens het werken bij ‘mijn’ asielzoekers was ik planningloos. We wisten immers nooit wie er ’s morgens de klas in kwam lopen, wie er ‘gedeporteerd’ was en wie er nieuw kwam. Ik leerde hier flexibeler om te gaan met plannen en tijd, maar miste houvast. Deze zocht ik in de seizoenen en feesten van het jaar. En ik plande me, tot grote ergernis van mijn vriend, rot in de privé sfeer.

De gulden middenweg begon ik te vinden in het cluster 2 onderwijs. Ik maakte in het begin nog steeds vaak de lessen die de kinderen ook gingen maken. Ik had mijn jaarplanning als een van de eerste af, ik vulde de weekschema’s in tussen de vakanties in en ‘onze’ weekplanning was altijd keurig up to date. Ik begon er op te vertrouwen dat het me ging lukken om aan het einde van het jaar alles behandeld te hebben wat er te behandelen viel. En op deze manier ontstond ruimte in de lessen, waardoor deze zeker voor mij, maar ook voor de kinderen als prettiger werden ervaren.

Ritme

Door de jaren heen ontdekte ik dat er een bepaald ritme in het schooljaar zit. Dat was me nog nooit opgevallen tijdens de opleiding, maar iedereen die in het onderwijs werkt herkent dit. We hebben delen van dit ritme zelfs namen als de gouden weken gegeven en kennen allemaal de decembermaand. Zelf leerde ik op welke momenten ik het hoogste leerrendement kon behalen en spitste me hier op toe. De kinderen en ik kwamen ‘op adem’ in de periodes erom heen. Ik creëerde een ritme van aan-en ontspannen.

Als vanzelf vloeide deze manier van werken over in mijn lessen. Ik geef nog steeds hoog intensieve instructie. Boeken als – Zó is leren leuk, van Endres e.a. – onderbouwede mijn manier van werken. Ik paste mijn lessen in navolging van hun inzichten verder aan.

(link naar boek: https://www.bol.com/nl/nl/p/zo-is-leren-leuk/1001004001817432/)

Zo starten mijn lessen op met de beginfase: een opwarmfase waarin herhaling van het reeds geleerde centraal staat. Na een minuut of vijftien stappen we over naar de kern- of concentratiefase:  hier gaan we aan de slag met de moeilijkste of nieuwe opdrachten. De mate waarin kinderen geconcentreerd bezig kunnen zijn is echter voor iedereen anders. Ik leerde om gaan met dit gegeven en kraakte in de verschillende slotfase nog een harde(re) noot met kleine groepjes leerlingen.

Preview en review

Hoewel ik steeds meer tools ontwikkelde om op een ontspannen manier om te gaan met tijd, bleef er een gevoel van onrust hangen. Ik merkte dit bij mezelf en bij de kinderen. Ja, natuurlijk hing ik de dagplanning op, werkte ik met de time-timer, bereidde ik bijzondere dagen voor, hield ik rekening met de ass-leerlingen en toch ….

Toch kwam er pas rust bij mij, wanneer ik in mijn weekschema naar de dag erna ging kijken. Zeker in tijden van een ‘terugval’ gaf me dit meer houvast en was ik gedurende de maandag veel aan het vooruit kijken bij de dinsdag. Liep ik nog wel in de pas? Klopte mijn ritme nog wel? Ik voelde me uitvoerende en eindverantwoordelijke ineen en de stress liep soms (weer) op. Wanneer ik in dit ritme terugviel, merkte ik dit aan de klas. Het kon vast anders, maar ik wist even niet hoe. Totdat ik per ongeluk op de maandagmiddag de dagplanning voor de dinsdag ophing met de kinderen erbij. Zo in het laatste kwartier van deze dag hoorde ik kinderen met elkaar fluisteren over hetgeen we morgen gingen doen. De dinsdag erna was een heerlijke dag. We wisten immers allemaal wat ons ‘te doen’ stond. Het leek wel alsof we minderen voor verassingen kwamen te staan. We werden in de weken er na steeds meer samen verantwoordelijke voor het verloop van de dag. Dit zorgde voor autonomie bij de kinderen en stress reductie bij mij.

Niet veel later onderschreef Paula Moraine in haar boek – Aandacht graag! –  mijn bevindingen. In haar hoofdstuk: Preview en review, een vooruitblik en een terugblik. Het plaatje in je hoofd, gaf ze me de laatste schakel. Preview en review zorgen voor een context waarin de ervaringen van kinderen geplaatst kunnen worden. “Beelden in het hoofd zijn essentieel voor het verbale en non-verbale werkgeheugen en daardoor ook essentieel voor het verstreken en de executieve functies” (citaat pag. 51) En aangezien omgaan met de tijd een van deze executieve functies is, besloot ik haar raad ter harte te nemen en ‘trainde’ ik mezelf en de kinderen veelvuldig op dit gebied. Ik voegde terugblikken op de ochtend, middag én gehele dag toe aan mijn ritme.

(link naar boek: https://www.swpbook.com/boeken/132/voortgezet-onderwijs/1622/aandacht-graag)

Heden

Momenteel werk ik als remedial teacher op diverse scholen én in mijn eigen praktijk. Een strakke planningen en omgang met de tijd is een vereiste. Ik ga nog steeds af en toe ‘de mist’ in, maar de stress (hierover) is kortdurende. Wat ik draaglijks toepas:

• Plannen van periode onderwijs. Ik neem in de laatste week van de zomervakantie de tijd om een ruwe planning te maken én uit te schrijven tot aan de herfstvakantie. Dit ritme herhaal ik voor alle periodes tussen de vakanties.
• Ik zet een krullen in mijn planning bij alles dat behaald is en pas aan wat er aan te passen valt. Deze review maakt het plaatje compleet, waardoor het ’s nachts verwerkt kan worden in mijn brein. Tip: werken met potlood of een wis-pen is wenselijk :).
• Ik vul of controleer mijn werktassen de avond van tevoren. Deze preview zorgt voor minderen verassingen op de dag erna.
• In mijn remedial teaching sessie werk ik met de beginfase, de kern- of concentratie fase en het slot. Ik kan blind vertrouwen op dit ritme en volmondig zeggen: het werkt!

Wat het me oplevert

Tijdsbesef heb ik nog steeds niet, mijn innerlijke klok loopt altijd sneller of langzamer. Ik ben en was me hier van bewust. Mijn manier van werken lijkt misschien wat ingewikkeld en veel werk, maar het levert me ZO VEEL op. Ik kan oprecht genieten van de (spontane) momenten met de kinderen. Ik kan er op vertrouwen dat alles aan bod komt, waardoor ik minderen ‘schuldgevoel’ heb in de vorm van: heb ik wel genoeg gedaan voor deze leerling. Ik ben in staat om eerder bij te sturen of mijn koers te veranderen. Ik sta zelf weer aan het roer en dat geeft me een rustiger gevoel.

Tijdens het congres executieve functies neem ik deelnemers mee in mijn bevindingen en geef ik ze tools om het met kinderen te gaan trainen. Dit jaar geen kaartje kunnen bemachtigen? Niet getreurd volgend jaar zal deze mooie dag terug komen, dus meld je aan voor de nieuwsbrief.

( https://www.onderwijswereld-po.nl/product/congres-executieve-functies-2021/)

Bronnen:

• Zó is leren leuk, W. Endres e.a, Panta Rhei, Katwijk (2009)
• Aandacht graag! Leerlingen ondersteunen in het beheersen van alledaagse executieve functies, P. Moraine, B.V. uitgeverij SWP, Amsterdam (2013)
• Tekeningen uit: Beelddenker in het voortgezet onderwijs, T. Verdoes, B.V. uitgeverij SWP, Amsterdam (2019)