Executieve functies – Taakinitiatie

Vaardigheden zijn belangrijk in het leven en het leren. Iets kunnen zorgt, dat weten ook makkelijker gaat. Wanneer je leert, moeten de hersenen op meerdere niveaus functioneren om succesvol te zijn. Als je iets geleerd hebt, je kunt het, dan gaat het eigenlijk vanzelf. Het brein handelt alles netjes af, zonder dat er nog over nagedacht moet worden. Op school betekent dat vaak aandacht hebben, concentreren, omgaan met teleurstellingen, overzicht bewaren, rekening houden met anderen.

In het dagelijks leven gebruik je de executieve functies bijvoorbeeld voor het rekening houden met anderen, wachtwoorden onthouden, sportief gedrag, tijd over houden voor leuke dingen, omgaan met veranderingen, je tijd effectief gebruiken, je agenda beheren, opruimen, op tijd komen, resultaten bereiken, kritisch denken.

Je hebt executieve functies vooral nodig in nieuwe situaties, wanneer snelle flexibele aanpassingen van gedrag aan de omgeving van je gevraagd worden.

Wat zijn executieve functies?

We kennen allemaal wel leerlingen waarbij het niet lukt om succesvol te zijn in het leren of zelfs in hun leven. Ze hebben vaak moeite om zich aan regels te houden, om korte aantekeningen te maken, emoties op een gepaste manier te uiten, geconcentreerd te werken, te wisselen tussen taken, activiteiten en situaties, op tijd te starten met een taak, in stappen te werken, spullen op orde te houden, op tijd zijn, doorzetten, het werk te controleren.

Executieve functies zijn de vaardigheden, die je nodig hebt om doelen te realiseren en gedrag wat daarbij hoort aan te sturen. Het zijn de denkprocessen, die belangrijk zijn voor het uitvoeren van sociaal en doelgericht gedrag.

Dawson en Guare (Dawson, P., & Guare, R. (2009). Slim maar…. Amsterdam Hogrefe Uitgevers) hebben elf executieve functies beschreven: reactie inhibitie, werkgeheugen, emotieregulatie, volgehouden aandacht, flexibiliteit, taakinitiatie, plannen, organisatie, time management, doelgericht doorzettingsvermogen en metacognitie. Een mooi en praktisch boek met heel veel nuttige informatie.

Hoe kun je executieve functies versterken of aanleren?

Als leerkracht ben je een belangrijke hulpbron voor de kinderen. Je bent met je gedrag een voorbeeld, maar je kunt ook doelgericht keuzes maken en aansturen. Dit kun je doen door je eigen gedrag te sturen, activiteiten aan te bieden, feedback te geven op het gedrag van de kinderen en kinderen in hun kracht te zetten door hen doelgericht te laten werken aan zelfgekozen doelen. Wanneer kinderen getraind worden in hun vaardigheden, kan zelfvertrouwen groeien, waardoor zij betere resultaten behalen.

Veel trainingen hebben transferproblemen: het werkt niet buiten de trainingssituatie. Door in de groep gericht aandacht te besteden aan executieve functies en kinderen hun eigen doelen te laten kiezen en bijhouden met behulp van rubrics ontstaat deze mogelijkheid van transfer wel. Noodzakelijk naast het stimuleren en volgen, is ook het kindgesprek.

En hoogbegaafden dan?

Bij hoogbegaafde kinderen wordt regelmatig gesignaleerd, dat executieve functies onderontwikkeld zijn. Vaak is er geen nut of noodzaak om een executieve functie te ontwikkelen. Daarnaast komt het vaak, doordat ze veel handelingen niet geautomatiseerd hebben in het leven. Ze denken veel na over handelingen in plaats van frequent te oefenen. Hierdoor blijven ze bij alledaagse handelingen lang en diep nadenken.

Hoogbegaafden hebben vaak weinig leerervaringen als ze niet genoeg uitgedaagd worden. Als alles vanzelf lijkt te gaan, is er ook geen noodzaak om een vaardigheid te ontwikkelen. Als je alles binnen de tijd afkrijgt, is plannen niet nodig. Kleine veranderingen zorgen voor grote verschillen! En jij als leerkracht / begeleider kan dát verschil maken!

Download taakinitiatie

In deze download vind je de executieve functie ‘taakinitiatie’ uitgewerkt met daarbij een drietal mogelijkheden om in jouw groep aandacht te schenken aan taakinitiatie. Een mooie executieve functie om het schooljaar mee te starten.

Deze uitwerking komt uit Executieve functies – een praktische handreiking –. In deze handreiking zijn alle executieve functies op dezelfde overzichtelijke manier uitwerkt, aangevuld met een bijlage katern met daarin o.a. rubrics per executieve functie, tafelkaartjes, posters, groeiweb, interventieplan en GGGGG-model. Neem eens een kijkje op www.iederzijntalent.com. Met de code ‘onderwijswereld-PO’ ontvang je bij een bestelling van het totaalpakket in de maand september € 10,- korting. Ook worden er trainingen in kleine groepen of teams gegeven.