Aan de slag met executieve functies bij kleuters

Toen ik de opleiding tot gedragsspecialist volgde, was ik meteen geïntrigeerd door de executieve functies. Ik wist dat ik daar op een later moment veel meer mee zou willen doen. Inmiddels zijn de executieve functies 1 van de focuspunten van Onderwijswereld-PO. Extra blij ben ik dan ook dat ik van Medilex Onderwijs de mogelijkheid kreeg om het congres Executieve functies bij kleuters bij mocht wonen.

Breinontwikkeling

Van smalle zandpaden naar gebaande wegen

In eerste instantie wil ik jullie meenemen in de ontwikkeling van ons brein. Bij kinderen die nog niet of net geboren zijn, zijn de verbindingen tussen de hersencellen heel dun of nog niet aangelegd. De verbindingen tussen de hersencellen worden in de eerste jaren gevormd. Hoe vaker je iets herhaalt, hoe steviger de verbindingen worden. Vergelijk het met het verschil tussen een smal zandpad en een snelweg. Activiteiten herhalen en verdiepen, leidt dus letterlijk tot breinontwikkeling: Ontwikkelen en leren=netwerken maken!

Tussen de 3 en 10 jaar is het brein heel erg gericht op nieuwe informatie. Dus wanneer je een uitdagende leeromgeving creëert, wil het brein automatisch gaan leren. Zie hier een van de belangrijkste redenen voor het uitdagend inrichten van je hoeken!

Executieve functies tijdens spel

Wanneer we het hebben over spel, kunnen we verschillende soorten spel onderscheiden:

• rollenspellen;
• bewegingsspellen;
• gezelschapsspellen.

Over het ontwikkelen van executieve functies door middel van het spelen van spellen, hebben we inmiddels al meerdere blogberichten geschreven. Bewegingsspellen zullen we komend kalenderjaar gaan behandelen. In dit blogbericht laten we je kennis maken met het ontwikkelen van executieve functies tijdens het spelen van rollenspel, zoals je dat in de huishoek en de themahoek ziet.

Rollenspel

Rollenspel en EF

Binnen thematisch rollenspel en een bewuste leeractiviteit kun je kinderen het beste laten oefenen wat er verwacht wordt in de realistische praktijk. Het mooie van spel is dat kinderen onbeperkt mogen oefenen. Het is namelijk doen alsof, als het even niet gaat, stap je eruit en begin je opnieuw. 

Kinderen leren hierbij: 

• sociale regels; hoe ga je met elkaar om
• technische regels; hoe werkt dit, hoe ga je met dit materiaal om
• conceptuele regels; verbanden zien. bv dat je een beter gerecht krijgt wanneer je een recept gebruikt
• strategische regels; wat komt eerst, wat komt daarna?

Bv kinderen die in de kring niet stil kunnen zitten, maar wanneer ze in de wachtkamer spelen dit wel kunnen (ze kunnen zelf bepalen wanneer ze eruit kunnen).

De leerkracht

De rol van de leerkracht bij rollenspel is voordoen, samendoen, nadoen (door de kinderen):

• Het voordoen is het daadwerkelijke spel demonstreren is.
• Samen doen kan in het spel
• Zelf doen is de leerkracht op afstand

Hoe vaak kopieer je zelf realistische situaties naar je klas. Zitten bij jou bv de verkleedkleren in een bak? Of hang je ze netjes op? Trek de realistische situaties door naar je hoek. Echte materialen helpen, dus gelijk aan thuis, dat verdiept het spel. En er wordt voorzichtiger mee omgegaan, het spel wordt meer betekenisvol. Plastic kan echt een verarming zijn.

Spelscript

Om de kinderen tot spel te laten komen, kun je werken met een spelscript. Een mooie uitleg daarvan zie je in dit filmpje.

Een spelscript is dus een verhaal dat in onderdelen geknipt is. Dit bijvoorbeeld aan de hand van een paar tekeningen, zodat de kinderen een logische volgorde in een verhaal gaan herkennen. Aanrommelen is ook prima, maar een spelscript kan kinderen helpen om tot meer verdiepend spel te komen. Rollenkaarten kun je ook prima inzetten. Als extra ondersteuning kun je per rol ophangen wat die rol allemaal inhoudt. Het geeft kinderen de ruimte om te spieken.

Inhibitie en werkgeheugen

Inhibitie en werkgeheugen zijn twee executieve functies die zich al vanaf de kleuterleeftijd ontwikkelen. Het is dus goed rekening met deze functies te houden in je spelaanbod:

• Werkgeheugen: al het spel met de diverse stappen in het spel, bv de kok: welke handelingen moet deze doen om tot een gerecht te komen.
• Werkgeheugen bij het opnemen van bestellingen en het noteren daarvan En hoe organiseer je al je bestellingen. Welke klant is er eerst? Hoe verwerken we alle bonnen?
• Inhibitie: in het geval van een bestelling op je beurt kunnen wachten. En ook heel basaal in je rol kunnen blijven. Met aandacht luisteren naar de ander. Wat doe je onder het wachten eigenlijk? 

Metacognitie

Wat was je spelplan? Is het goed gelukt om tot spel te komen? Hoe kwam het dat het spel wel/minder goed lukte. Wat wil je een volgende keer anders aanpakken? Allemaal onderwerpen waar je het met de kinderen over kunt hebben op het moment dat je het spelen gaat evalueren. Een handig moment voor evalueren is net wat eerder dan dat de rest van je groep op gaat ruimen. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de coöperatieve werkvorm tweepraat.

Kim (van Mama’s Mind) schreef ook een mooi blog over plannen met peuters en kleuters! Van harte aanbevolen!

Meer lezen over executieve functies? Lees dit blog met basiskennis over executieve functies, en gebruik de zoekfunctie om te lezen over welke spellen we allemaal al besproken hebben met betrekking tot de executieve functies. Op school aan de slag met executieve functies, maar kunnen jullie wel begeleiding gebruiken? Zie dan ons aanbod.
Congres bijwonen over executieve functies? Zie het aanbod van Medilex Onderwijs.