Begrijpend lezen en stellen

Door Tineke: laatst ontstond er in de facebook groep van bovenbouw wereld een prachtig gesprek. De vraagstelster was opzoek naar de manier om begrijpend lezen naar een hoger niveau te tillen. Dat de vraag leefde was duidelijk te merken aan de zee van antwoorden die op deze vraag. Ook ik reageerde.

Basisvoorwaarde

Gelukkig werd de voorzet qua basisvoorwaarde al door de vraagstelster zelf gegeven: een goede woordenschat, een technisch leesniveau en enige intelligentie. Toch was dit niet bij al mijn leerlingen in het speciaal onderwijs het geval. Aan mij de pittige taak begrijpend lezen naar een hoger niveau tillen. Op de CITO wel te verstaan, want hoewel we er allemaal het zijne van denken we gebruiken het als meetinstrument.

Ook nu als remedial teacher heb ik vaak met leerlingen te maken die niet voldoen aan de basisvoorwaarden, maar wel mee willen komen met de begrijpend leeslessen. Ik zal mijn blog dan ook starten met toelichten van een aantal materialen die ik veelvuldig inzet.

Op zoek naar passend lesmateriaal

De aan of afwezigheid van een juist technisch leesniveau kan aardig in de weg zitten. Ik ben dan ook dol op het boek Begrijpend lezen M3 en E3 (of M4 en E4) van uitgeverij Gelling. Een boek vol met teksten op M3 en E3 niveau. Via een duidelijk te volgen structuur tijdens het behandelen van de tekst, het verhaal en de vragen ontsleutel je samen met de leerlingen op een actieve manier de begrijpend leesles. Ik gebruik(te) deze teksten dan ook klassikaal of remediërend, naargelang het leesniveau van het kind.

Om woordenschat meer te linken aan leesteksten ben ik fan van close reading en van de werkboeken het allerleukste woordenschat oefenboek van Kidsweek. Tijdens de lessen close reading kan ik een variëteit aan tekstsoorten voorbij laten komen. Op deze wijze maken kinderen kennis met een diversiteit aan woorden binnen een tekstuele context en breiden ze hun woordenschat uit.

Een stappenplan helpt

In de bovenbouw zag ik veel kinderen in mijn klas die de strekking van het verhaal wel begrepen, maar liepen vast op de gedetailleerde vraagstellingen, het kort en bondig samenvatten of het scheiden van hoofd- en bijzaken.

Ik werkte me een slag in de rondte om aan al deze losse onderdelen aandacht te besteden. Dit gebeurde meest in de vorm van losse leesstrategieën, maar zag helaas weinig rendement. Totdat ik via een proefabonnement van de kidweek de missende schakel ontdekte: een stappenplan.

Volwassen lezers weten immers heel vaak zelf niet meer hoe ze tot begrip komen bij het lezen, ze hebben de stappen verinnerlijkt. Ik dus ook. De makers van deze methode leerde mij na te denken over de keuzes die ik maakte tijdens het lezen. Op deze wijze sloeg mijn mondeling in als een bom!

De stappen die we elke leesles hanteerde, maar waarvan we er vaak een of twee uitvergroot aan bod lieten komen in deze methode, waren de volgende:

• Waarom wil ik lezen? De methode leerde mij en de kinderen in mijn klas keuzes te maken in ons leesdoel, het onderwerp en de vragen die er over het onderwerp ontstonden.
• Wat zal ik lezen? Nu het leesdoel helder was, konden we veel beter nadenken over soorten teksten, het doel van de schrijver en vragen die ik mezelf kon stellen voor, tijdens en na het lezen.
• Wat weet ik al? En Welke vragen heb ik? Zette ons nog meer in de actie. Er werd een beroep gedaan op onze voorkennis en we werden aan het denken gezet over vragen. Konden we zelf echt geen vragen verzinnen? Geen nood. De meeste methodes (ook nieuwsbegrip, CITO of close reading) hadden al vragen voor ons verzonnen.
• Wat doe ik als ik het niet meer snap? Kreeg een veel logischere plek in mijn lessen. Ik leerde de kinderen nog steeds leesstrategieën als: verwijswoorden, signaalwoorden, de draad weer oppakken en omgaan met moeilijke woorden. De strategieën kregen echter meer betekenis voor de kinderen in mijn klas. Ze paste ze immers elke les toe, omdat ze het stappenplan volgde.
• Wat heb ik gelezen? Nodigde ons uit om op verschillende manieren samen te vatten. De ene tekst vatte we samen via een tekening, de andere met een schema, mindmap of woordveld. We leerde ook via sleutelwoorden per alinea en de hoofdgedachte per alinea een korte en bondige samenvatting te maken.

Heb ik mijn leesdoel bereikt? Ja? -> goed gedaan Nee? -> ik ga opzoek naar een andere tekst.

Zowel de kinderen in mijn klas als in mijn remedial teaching praktijk waren blij met dit stappenplan. Het bood ze handvatten ten tijde van begrijpend-lees-nood.

Begrijpend lezen met stel onderwijs combineren werkt

De gouden greep ontdekte ik per ongeluk. Een aantal jaar geleden kwam de methode Stel je kunt het wel van Tjalling Brouwer op de markt. Ik was direct verkocht. In heldere overzichtelijke stappen leerden de kinderen in mijn klas stellen. We leerden stellen op zinsniveau, op alinea niveau en uiteindelijk op tekst niveau. Deze methode maakt ook onderscheid in het stellen op tekst niveau door aandacht te besteden aan diverse schrijfdoelen, verschillend lezerspubliek, verslagen en werkstukken.

Steeds vaker ging ik de stel lessen combineren met de lessen begrijpend lezen. Wanneer je begrijpt hoe je een tekst schrijft, begrijp je ook beter hoe je hem moet ontsleutelen, redeneerde ik. En het bleek te kloppen. Veel van mijn leerlingen gingen een of twee niveaus omhoog.

Ik ben dan ook nooit meer gestopt om begrijpend lezen los te koppelen van stellen. Mijn geheime ingrediënt en de manier om begrijpend lezen naar een hoger niveau te tillen